اعتبار کتب تاریخی

❌یک بام و دو هوای ملحدان ❌

  ملحدان در جایی که کتب تاریخی به ضرر انان باشد  می گویند تمام کتب مورخین اسلامی فاصله زیادی با این وقایع  ذکر شده در تاریخ دارد و اعتبار چندانی ندارند تا بتواند با عدم اعتبار کتب اسلامی ؛ اسلام را بی اعتبار کنند و بعضی از وقایع را زیر سوال ببرند.

🌱 اما متاسفانه این گفته اگرچه از زبان عده ای غرب شناسان اسلام شناس تندرو تنیده شده لکن اگر کسی تحقیق در کتب مکتوب گذشتگان کرده باشد هرگز این سخن غیر علمی را بازگو نمی کرد.

✔️ در مورد فاصله زمانی باید گفت انچه که در مورد ابن اسحاق مدنی شایع میباشد (جامعیت) کتاب  ایشان  نسبت به گذشتگان او میباشد به همین منظور او را اولین کتاب جامع سیره رسول خدا نامیدند و گرنه قبل او تاریخ نویسی به صورت های مختلف و پراکنده همراه بود.

✅ گاهی نوشته بصورت تک نگاری در مسائل و وقایع مهم مانند کتاب الجمل ابومخنف  که فقط موضوع جمل را بازگو میکند بوده و گاهی تاریخ شناسی بر اساس نسب شناسی بود و گاها هم بر اساس تقویمی که هرکدام مثالهای بسیاری در مورد ان وجود دارد وتمامی این نسخه های نوشتاری  بعدها بدست افرادی مانند  ابن اسحاق مدنی رسید و یک کتاب نسبتا جامع برای اولین بار با محوریت سیره پیامبر نوشته میشود.

♨️ و حتی اسامی که ابن اسحاق در کتاب خود بصورت سند ذکر میکند به این معنا نبوده که همه این جریانات بصورت شفاهی و شنیداری دریافت کرده است بلکه برخی مطالب را از کتب مولفین پیشین در کتاب خود ذکر میکند  که متاسفانه ان کتب به دلائل مختلف مانند کتاب سیره ابن اسحاق نابود شد و بدست ما نرسید

👌🏻 بطور فهرست وار اسامی کسانی  که قبل از او تاریخ نویسی نمودند:

سعید بن سعد بن عباده، سهل بن ابی حثمه (م 41) سعید بن مسیب (م 94) عبدالله بن کعب (م 97) شعبی (م 103) ابان بن عثمان بن عفان (م 96 - 105 فرزند خلیفه سوم) عروة بن زبیر (م   94خواهر زاده عایشه) شرحبیل بن سعد (م 123) قاسم بن محمد بن ابی بکر (م 107) عاصم بن عمر بن قتاده (م 120) محمد بن شهاب زهری (م 124) ابواسحاق عمرو بن عبدالله همدانی (م 127) یعقوب بن عتبه (م 128) عبدالله بن ابی بکر بن... حزم (م 130) یزید بن رومان (م 130) ابوالاسود محمد بن عبدالرحمن اسدی (م 131) داوود بن حسین (م 135) ابوالمعتمد تیمی (م 143) موسی بن عقبه (م 141).

✅ اما  جایی که ملحدین  نفعشان برای تخریب اسلام بیشتر باشد؛ سیا نمایی میکنند و تا جان بر کف دارند ان را علیه اسلام استفاده میکنند و با بیانات مختلف رنگ اعتبار میدهند و گرنه اگر چنین نگرشی شتاب زده برای استفاده از متون تاریخی باشد نمیتوان  که یک بام و دو هوا بود به عبارت دیگر در جایی مانند جریان دروغین بنی قریظه و کشتار 700 نفر تنها منبع شان همین کتب مورخین است که به ان استناد میکنند.

لذا اگر کسی  محقق در این زمینه باشد میداند که تاریخ یک کتاب نیست بلکه تحلیل در همه قرائن بدست امده میباشد.

⚠️اما تاملی در استناد مخالفان به منابع تاریخی

💠یکی از مشکلات بسیار رایج و شایع منتقدان (خصوصاً داخلی) اسلام در نقد تاریخی دین این است، که بدون هیچ آگاهی از اولیات بررسی های تاریخی و جریان شناسی و نسخه شناسی به هر گزارش ضعیف و سند مغشوشی استناد کرده و بدتر آنکه تفسیری جداً عوامانه از آن ارائه داده و گزارش های بسیار مخالف آن برداشت را به هیچ وجه در نظر نمی گیرند!

🔴یکی از مباحث ضروری در استنادات تاریخی، آشنایی با پژوهش های منبع شناسی و اعتبار سنجی است. بد نیست به عنوان نکاتی ابتدایی به مطالبی اشاره کنم:
به طور کلی در منابع فرق و ادیان مختلف منابعی که اصالت و قدمت بیشتر آنان ثابت شود جایگاه ویژه تری دارند؛ اما در میان آثار جامعی که برگرفته از اسناد قدیمی تر است، به طور کلی آن ها را می توان در چند دسته قرار داد:

✔️تالیفاتی که نسبت آن به مولفی مورد اطمینان ثابت شده است که خود چند نوع است:

1- آثاری که مؤلف سرشناس آن تصریح کرده که بنا بر جمع روایات صحیح دارد. مانند الکافی و من لایحضره الفقیه در شیعه، و صحیح مسلم و بخاری در میان اهل سنت. این دست آثار معمولا بیشترین اعتبار را دارد، هرچند که بی نیاز از بررسی های نقادانه نیست.

2- آثاری که مؤلف مورد اعتماد تصریح فوق را ندارد ولی بنا بر جمع اسناد منابع قابل اعتماد دارد، مانند بعضی از کتب سنن در میان اهل سنت ، و برخی از آثار شیخ صدوق و قرب الاسناد و… در میان شیعه.

3- آثاری که مؤلف اذعان دارد که در مقام جمع قرائن مختلف و هرچند متعارض و نا معتبر است. و ممکن است تصریح کند اعتبار روایاتش را تضمین نمی کند! مانند تاریخ طبری در میان عامه و رجال کشی در میان شیعه.

- بعد از این آثار در درجه بعد به ترتیب تالیفات مولفین کم دقت، ضعیف، آثار ناشناس، و در نهایت مجعول قرار می گیرد.

📚 جایگاه کتاب تاریخ طبری

باید دانست که شهرت بالای کتاب تاریخ طبری نه به جهت اعتبار بالای گزارش های آن، بلکه به خاطر جامعیت و گستردگی و نیز شهرت مؤلف آن است.

طبری خود در مقدمه تاریخش تصریح می کند که صحت روایات کتابش را تضمین نمی کند، و ممکن است در آن مطالب هم جعلی باشد:
👈«فما یکن فی کتابی هذا من خبر ذکرناه عن بعض الماضین مما یستنکره قارئه، او یستشنعه سامعه، من اجل انه لم یعرف له وجها فی الصحة، و لا معنى فی الحقیقة، فلیعلم انه لم یؤت فی ذلک من قبلنا، و انما اتى من قبل بعض ناقلیه إلینا، و انا انما أدینا ذلک على نحو ما ادى إلینا»👉 (تاریخ ‏الطبری، ج‏1، ص:8)
این در حالی است که اگر تضمین صحت هم می نمود باز نیازمند بررسی های نقادانه تاریخی می بود.

⚠️نکته ای مهم در بررسی روایات مربوط به تاریخ اسلام

🖊 در استناد به منابع تاریخی باید دقت داشت که گزارش های موجود در این آثار معمولا متأثر از جریان های خاصی است که گاه با یکدیگر نزاع های طولانی داشته اند و ممکن است برخی از آنان← اغراض خود را در این گزارش ها داخل نموده باشند.

🔸 بی شک صاحبان قدرت و ریاست طلبان نیز در این فرایند جایگاه ویژه ای دارند.

🖊 هم چنان که می دانیم اندکی بعد از رسول گرامی اسلام ، جریان خلافت به دست جریان اموی رسید که خود در زمان حیات حضرت (ص) جدی ترین مخالف نهضت رسول الله (ص) بوده اند.

🔸بر اساس قرائن متعددی که در تواریخ فرقه های مختلف بر جامانده، بنی امیه در دوران بعد منازعات خود را با دین رسول اکرم (ص) و جانشینان بر حق ایشان ادامه داده و گرچه به خاطر محدودیت های جامعه تاثیراتی از دین پذیرفت، ولی شواهد مخالفت های آن بسیار است. لعن عمومی امیر المومنین علیه السلام، فاجعه عاشورا، حادثه حره و به سنگ بستن کعبه، اباحی گری های خلفای این حزب، و حتی عجیب طعن صریح برخی از آنان بر رسول الله _صلی الله علیه و آله_ و قرآن گوشه ای از شواهد مخالفت جدی حاکمیت با اسلام است. (شواهد و مستندات بسیار مطلب را در کتاب دولت بنی امیه، اثر طقوش ببینید و از این جمله؛

 شعر معروف یزید، لعبت هاشم بالمک فلا خبر جاء و لا وحی نزل:
📘البدایةوالنهایة، ج‏8،ص:192
📘تاریخ ‏الطبری،ج‏10،ص: 60 و
📘شذرات ‏الذهب،ج‏1،ص:278؛

 و نیز ماجرای تیراندازی ولید، خلیفه اموی به قرآن:
📘 البدءوالتاریخ،ج‏6،ص:53؛
📘تاریخ ‏ابن ‏خلدون،ج‏3،ص:132؛
📘الفتوح،ج‏8،ص:303؛
📘 الکامل،ج‏5،ص:290؛
📘مروج ‏الذهب،ج‏3،ص:216

 و میگساری او بر پشت بام کعبه:
📘تاریخ الخمیس، 2: 320 و…)


🔸با برچیده شدن حکومت بنی امیه، گرچه حاکمان عباسی به ظاهر مخالفتی با اصل اسلام نداشته اند، اما در واقع شمار غرض ورزی های آنان در برابر این دین ناب بیرون از شماره است.

✔️روشن است که در چنین وضعیتی ابزار دروغ برای← توجیه انحرافات و جنایات حاکمان ظالم و بی دانش بسیار راهگشا بود.

🔸 البته از منظر مذهب شیعه حاکمیت بلافاصله پس از وفات رسول خدا (ص) از مجرای صحیح خود خارج شد.

🔺بنا براین نکات باید دانست در بررسی گزارش های مختلف تاریخی در مباحثی مانند؛
 نسبت دادن رویه خلفا به رسول اکرم، جعل فضایل برای خلفا و... نمی توان احتمال جعل را نادیده انگاشت.

👌🏼 خصوصاً وقتی که در این گزارش ها  تناقض های متعددی وجود دارد، و در برابر آن گزارش های قوی تر و بیشتری در تبیین سیره رسول الله ( ص ) وجود دارد.