دعوای بین علی (ع)و زهرا (س)( بررسی جامع)

✖️ از دیگر احادیثی که بر نزاع حضرت زهرا س با علی ع دلالت می کند، مواجهه شدن  حضرت زهرا س با سر نهادن امام علی ع بر پای یک کنیزکی که جعفر برادر ایشان در حبشه گرفته بود و سپس به ایشان  اهدا کرده است می باشد؛ که  این امر در ادامه،  باعث آشفتگی حضرت زهرا (س) از این رویداد ناخوشایند و ابراز ناراحتی ایشان نزد پیامبر ص و تسلی دادن پیامبر ص به ایشان مطرح شده است. (علل الشرائع، ج‏1، ص: 163)

در اینجا قسمتی از حدیث را میاوریم:

1️⃣ أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ 👈حدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَرَفَةَ بِسُرَّ مَنْ رَأَى قَالَ حَدَّثَنَا وَکِیعٌ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْرَائِیلَ 👉قالَ حَدَّثَنَا أَبُو صَالِحٍ عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ جَعْفَرُ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مُهَاجِرَیْنِ إِلَى بِلَادِ الْحَبَشَةِ فَأُهْدِیَتْ لِجَعْفَرٍ جَارِیَةٌ قِیمَتُهَا أَرْبَعَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَلَمَّا قَدِمْنَا الْمَدِینَةَ أَهْدَاهَا لِعَلِیٍّ ع تَخْدُمُهُ فَجَعَلَهَا عَلِیٌّ ع فِی مَنْزِلِ فَاطِمَةَ فَدَخَلَتْ فَاطِمَةُ ع یَوْماً فَنَظَرَتْ إِلَى رَأْسِ عَلِیٍّ ع فِی حَجْرِ الْجَارِیَةِ فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَعَلْتَهَا فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ مَا فَعَلْتُ شَیْئاً فَمَا الَّذِی تُرِیدِینَ قَالَتْ تَأْذَنُ لِی فِی الْمَصِیرِ إِلَى مَنْزِلِ أَبِی رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهَا قَدْ أَذِنْتُ لَکِ فَتَجَلْبَبَتْ بِجِلْبَابِهَا وَ تَبَرْقَعَتْ بِبُرْقِعِهَا وَ أَرَادَتِ النَّبِیَّ ص فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ ع فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّ هَذِهِ فَاطِمَةُ قَدْ أَقْبَلَتْ إِلَیْکَ تَشْکُو عَلِیّاً فَلَا تَقْبَلْ مِنْهَا فِی عَلِیٍّ شَیْئاً فَدَخَلَتْ فَاطِمَةُ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص جِئْتِ تَشْکِینَ عَلِیّا...

ابو ذر میفرماید: من و جعفر بن ابى طالب به بلاد حبشه مسافرت رفتیم، کنیزى که قیمتش چهار هزار درهم بود را براى جعفر هدیه آوردند ما وقتى به مدینه برگشتیم جعفر آن را به على علیه السّلام هدیه داد تا خدمت آن حضرت را بنماید، على علیه السّلام کنیز را در خانه حضرت فاطمه سلام اللَّه علیها گذارد، بارى روزى فاطمه سلام اللَّه علیها وارد منزل گشت دید سر مبارک على علیه السّلام در دامن کنیز است، عرض کرد: یا ابا الحسن: با او تماس برقرار کردى؟ على علیه السّلام فرمود: نه به خدا سوگند، اى دخت پیامبر من با این کنیز عملى انجام ندادم، تو چه قصدى دارى؟ فاطمه سلام اللَّه علیها عرض کرد: اذن مى‏دهى به منزل پدرم رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بروم؟ على علیه السّلام فرمود: به تو اذن دادم.

فاطمه سلام اللَّه علیها چادر به سر نمود و روبنده و نقاب انداخت و عازم منزل نبىّ اکرم صلّى اللَّه علیه و آله گردید، قبل از این که فاطمه علیها السّلام به منزل پدر برسد جبرئیل نازل شد، عرضه داشت: یا محمّد، خداوند سلامت مى‏رساند و مى‏فرماید: فاطمه سلام اللَّه علیها به نزد تو مى‏آید و از على شکایت دارد، از او در باره على علیه السّلام چیزى قبول‏ مکن‏...

 

✳️💠و یا در حدیثی دیگر حضرت زهرا بر بخشندگی علی ع نسبت به فقرا خشم نموده و گرسنگی که به ایشان و کودکان (حسنین) ایجاد شد موجب آزردگی ایشان گشته است. در این نقل هم مانند نقل پیشین با مراجعه به پیامبر ص و ابراز ناراحتی، پیامبر سعی مینمود ایشان را دلداری دهد تا از ناراحتی ایشان کاسته شود و یا اشتباه ایشان را گوشزد کند. (الأمالی، للصدوق، کتابچی، ص: 469) (این حدیث بخاطر متن طولانی که دارد فقط سند آن ذکر میشود.)

 

 

2️⃣ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ👈 حدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ سَهْلِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الدِّینَوَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا زَیْدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الصَّائِغُ قَالَ حَدَّثَنَا مُعَاوِیَةُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ رِبْعِیٍّ👉 قالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع دَخَلَ مَکَّةَ فِی بَعْضِ حَوَائِجِهِ فَوَجَدَ أَعْرَابِیّاً مُتَعَلِّقاً بِأَسْتَارِ الْکَعْبَةِ

 

 

🚫 با دقت به اسناد روایات، سند هر دو روایت  (مانند حسن بن عرفة، وکیع، محمد بن إسرائیل در {روایت اول}، و در( روایت دوم )به جز راوی اول که احمد بن زیاد جعفر همدانی شیعی است) همگی از راویان اهل تسنن  هستند و با توجه به ناسازگاری این دروایت با مبانی شیعه از جمله عصمت، صرف وجود خبر در منبعی شیعی که آن هم بخاطر اهدافی که بعدها به آن پرداخته می شود آورده شده است، ابداً  توان مقابله با اعتقاد مسلم شیعه ندارد، به همین جهت می توان با قاطعیت گفت که مخالفان اهل بیت با پدید آوردن چنین حکایت هایی قصد تخریب شخصیت این دو بزگوار را داشته اند.

 

🔍 جدای از منظر کلام و عقاید شیعی، اشکالات تاریخی نیز دارد.

 

- مثلاً یک اشکال مهم تاریخی روایت نخست این است که در آن ابوذر که راوی این حکایت می باشد با جعفر طیار در حبشه بوده است. با بررسی در منابع تاریخی هیچ شاهدی بر این مطلب نیافتیم. در منابع نام مهاجران به حبشه آمده، (yon.ir/MKbjX) و طبعاً ابوذر شخصیت بر جسته ای در تاریخ اسلامی است و اگر او جز مهاجران به حبشه بود ذکر نام او از عموم افرادی که ذکر شده اند بیشتر می بود. چه آنکه حتی تعداد مهاجران و نام مهاجران کم شهرت هم ذکر شده است. (ر.ک  البدایة و النهایة، ج‏3، ص:67، أسدالغابة، ج‏1، ص:56 و ،ج‏2،ص:287.)
 

 

ℹ️🎦 در روایت دوم نیز عباراتی کاملاً قصه پردازانه دارد، و در آن سائل مجهول به نحوی تصنعی سؤالاتی کاملا از پیش طراحی شده را از خردسال امام می پرسد! وبنا بر این خبر امیر مؤمنان که هم خودشان و هم همسر و فرزندانشان گرسنه بودند، ملکی را چهار هزار درهم فروختند تا شخصی با هزار درهمش را مهر زنی کند، و هزار درهمش را برای ادای قرض ببرد و با هزار درهمش خانه بخرد، و با هزار درهمش عیش و زندگی کند! که این عمل علاوه بر آنکه با آیات قرآن ناسازگار است.

 

(وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ‏ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِکَ- وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً)

دستت را بسته به گردن خود قرار مده، (در انفاق واجبات بخل نورز) و آن را به تمام نیز مگشاى (چندان انفاق مکن که خود نیازمند شوى) که ملامت‏زده و وامانده خواهى نشست. (اسراء ایه 29)

 

✔️همچنین با اخبار مختلفی که از سیره حضرت زهرا س  بدست ما رسیده که ایشان در انفاق حتی در سختی  دست گشاده ای داشته اند نیز معارض است.

نمونه آن را میتوان به روایات تفسیری شیعه و سنی در ذیل آیات سوره انسان مراجعه کرد که در وصف ایشان بیان شده است.

 

(یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُورا)
(و طعام را در حالى که خود دوستش دارند به مسکین و یتیم و اسیر مى‏خورانند)(انسان ایه8)

 

❗️عجیب انکه در دو خبر مذکور و روایاتی که با این مضامین امده جدای از عصمت انان، بهرجویی از عقلانیت  در مسائل ساده ای که بین عموم مردم برای حل اختلافات خود بکار برده میشود و بدون انکه نیاز به میانجی گری  کسی باشد از انان  هم دریغ شده است و در همه این روایات این پیامبر است که با وجود او باید این اختلافات میان انان را حل نماید‼️  

✅ گرچه نقد چنین احادیثی به برهان و بیِّنه بیشتری نیاز ندارد. ولی سزاوار است انگیزه و سبب پدید آوردن چنین احادیث و نقل آن در کتب شیعه ریشه یابی شود...
 

 

✔️ انگیزه پدیدآوردن احادیث مدح نما:

بنا بر آنچه که در این دو خبر و یا خبر ازدواج علی ع با دختر ابو جهل که در جای دیگر بررسی شد، کسانی مبتکر جعل اینگونه احادیث اند، که با این احادیث به ظاهر مدحگرایانه و در باطن تخریب گر، قصد ویران سازی وجاهت کسانی را داشته اند که در طول حیات آنان هیچگونه لکه بدنامی در نامه آنان نبوده است. و از طرفی خبر را به گونه ای نقل نموده اند تا بتوانند خرده و ایراد به یک طرف را در کنار مدحی ظاهری بگنجانند تا پی به جعل چنین حکایت هایی برده نشود.

 

💯کسانی که اقدام به نشر اکاذیب نمودند افرادی بنامی هستند که بعد از رسیدن منصب بناحق خلافت به خصوص دوران خفقان بنی امیه که جعلیات و دروغ بسیار جای پای خود را مستحکم نمود و حتی از پیامبر رحمت، فردی غیررحمانی و بی خرد تصویر نمودند، در مقابله با اهل بیت کوشیدند با ایجاد احادیث ساختگی و دروغ حتی در جزئی ترین چیزی که اهل بیت پیامبر به آن تمایل نشان میدادند، تغییر و دگرگونی ایجاد نمایند؛ بگونه ای که ابن ابی الحدید سنی به نقل از استادش بازگو کرده است که معاویه عده ای از صحابه و تابعین را برای جعل اخبار قبیح علیه علی ع گماشته تا بتواند بدین بوسیله عیبجویی و بیزاری از علی را آشکار نماید.
 
📚شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏4، ص: 63

 

💠 یا در حدیثی از امام صادق چنین روایتی بیان شده:

فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ:‏ لَیْسَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ بَقْلَةٌ أَشْرَفُ وَ لَا أَنْفَعُ مِنَ الْفَرْفَخِ، وَ هُوَ بَقْلَةُ فَاطِمَةَ علیهاالسلام. ثُمَّ قَالَ: لَعَنَ اللَّهُ بَنِی أُمَیَّةَ، هُمْ سَمَّوْهَا بَقْلَةَ الْحَمْقَاءِ بُغْضاً لَنَا وَ عَدَاوَةً لِفَاطِمَةَ علیهاالسلام

حضرت صادق علیه السلام فرمود: روی زمین، سبزی ای شریف تر و سودمند تر از خرفه وجود ندارد و این سبزی، سبزی حضرت فاطمه علیهاالسلام است. سپس فرمود: خداوند بنی امیّه را لعنت کند. آنها به دلیل بغض به ما اهل بیت و عداوت حضرت فاطمه علیها السلام این سبزی را سبزی آدم های احمق نامیدند.

📚الکافی، ج‏6، ص367
📚المحاسن، ج‏2، ص517

 

 اگر به کتب لغت معروف عرب برای کلمه «الفرفخ» رجوع شود تاثیرپذیری آنان از فضای غبار آلود حکومت أموی آشکار میشود.

 

👈الفَرْفَخُ و الفَرْفَخَةُ یقال لها: بقلة الحمقاء.
📚کتاب العین، ج‏4، ص: 337
📚تاج العروس من جواهر القاموس، ج‏4، ص: 300
📚لسان العرب ج‏3 44

 

با بیانات پیشین روشن شد که بنی امیه و دشمنان اهل بیت برای بدنامی و مذمت، از ذم علاقات کوچک و ناچیز آنان دریغ نکرده و دائم در تلاش بودند مذمتی متوجه آنان شود. پس بسیار ساده اندیشی است که نشر حکایات زندگی پاک و مطلوب آنان را بدون تحریف یا جعل بگذارند. این اقدامات نقش بسزایی در ذهنیت سازی و عکس العمل مردم در برابر شأن و جایگاه عترت داشته تا جایی که امام صادق ناگزیر اصحاب خود را از یاد آن دو بزگوار در برابر عامه مردم (اهل تسنن) منع می نمود تا بتواند حساسیت مردم به خاطر حقد و کینه ای که حاکمان نسبت به اهل بیت رواج داده اند را کمی فرو نشاند. چنانچه در کتاب کافی از امام صادق چنین نقل شده:

عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِیَّاکُمْ وَ ذِکْرَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ ع فَإِنَّ النَّاسَ لَیْسَ شَیْ‏ءٌ أَبْغَضَ إِلَیْهِمْ مِنْ ذِکْرِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ ع.
از آن حضرت علیه السّلام روایت کنند که فرمود: بپرهیزید از اینکه نام على علیه السلام و فاطمه علیها السلام را [در میان مخالفان‏] ببرید، زیرا در میان [این‏] مردم چیزى منفورتر از نام على و فاطمه علیهما السلام نیست.

📚 الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏8، ص: 159

 

💯با تبیین غرض ورزی دشمنان معاند اهل بیت ع و از طرفی باورپذیری جمعی از اهل تسنن نسبت به این افراد معاند و احادیث آنان و تفاوت نگاه اهل تسنن و شیعه نسبت به اهل بیت در برخی صفات مانند عصمت (اگرچه اهل تسنن آن را در حق پیامبر ص قبول دارند) و... روشن میشود چرا بعضی سُنیان احادیثی را که نگاه منفی نسبت به اهل بیت ع را القا می کند، آسان می پذیرند! و آنان را همانند افراد دیگر نه بعنوان اسوه می بینند. به همین جهت راویان این نوع روایات به خصوص در دونقل پیشین به غیر از دو راوی نخست، از اهل تسنن هستند. و شیعه در چنین مواضعی که به باورهایش صدمه میزند، باید بسیار محتاط عمل نماید.

 

در حدیثی ارزشمند آمده است:

✅ابراهیم بن ابی محمود می گوید: به امام رضا علیه السّلام عرض کردم: یا ابن رسول اللَّه! از مخالفین شما در فضائل امیر مؤمنان و خاندان شما روایاتى هست که امثال آن را در بین روایات شما نمى‏بینم، آیا به آنان معتقد شویم؟
حضرت فرمودند: پدرم از پدرش و آن حضرت از جدّ خود برایم روایت کردند؛ که حضرت رسول اکرم صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر کس به سخنگویى گوش فرا دهد او را عبادت کرده است. اگر آن سخنگو از جانب خدا سخن می گفت، او خدا را عبادت کرده و اگر از جانب ابلیس سخن می گفت، ابلیس را عبادت کرده است؛ سپس فرمودند: اى ابن ابی محمود! مخالفین ما سه نوع خبر در فضائل ما جعل کرده‏اند:
 1-«غلوّ» 2-کوتاهى در حقّ ما 3- تصریح به بدى‏هاى دشمنان ما، و دشنام به آنان(یعنی بگونه ای علنی نزد مخالفین دشمنان اهل بیت را لعن میکنند و نباید علنی باشد تا باعث شود شماتت به اهل بیت کنند همانطور که خداوند درقران سب و لعن بت ها بصورت علنی نزد کافران منع فرمود)

وقتى مردم، اخبار غلوّ آمیز آن دسته را می شنوند، (عده ای دیگر با همین احادیث) شیعیان ما را تکفیر مى‏کنند و می گویند: شیعه قائل به ربوبیّت ائمّه خود مى‏باشد.

👈و وقتى کوتاهى در حقّ ما را (بگونه ای که مذمتی از ما میشنوند)، به آن معتقد می شوند 👉
و هنگامی که بدى‏هاى دشمنان ما و دشنام به آنان را می شنوند، ما را دشنام می دهند.

📚 عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص: 304

 

به توجه به این حدیث امام رضا روشن است که شیعیان باید بسیار نسبت به احادیثی که قبح ائمه را میشکند حساس باشند و نسبت به چنین احادیثی واکنش جدی نشان دهند.

 

انگیزه نقل اینگونه احادیث در کتب شیعه چیست؟

 

از انجا که شیعه اعتقاد به صحت تمامی کتب حدیثی خود ندارد و فقط میزان اعتبارشان با دیگر کتب فرق دارد. به همین جهت باید هر روایتی اعتبار سنجی شود تا صحت و سقم آن معلوم شود. حتی نگارندگان کتب حدیثی با آنکه احادیث را خود گردآوری نمودند، در مواردی اخبار مذکور در کتب خود را نقد نموده اند. (و البته در مواردی نیز از نقد چشم پوشیده اند.)

 

چنانکه این روایات مشاجره بین امام علی ع و حضرت زهرا س را تماما شیخ صدوق از بزرگان شیعه، در کتبش نقل کرده است ولی خود شیخ صدوق در ذیل یکی از همین روایات حکم کلی نسبت به بی اعتباری همه روایات نزاع های حضرت علی و زهرا میفرماید:

 

✅قال محمد بن علی بن الحسین مصنف هذا الکتاب لیس هذا الخبر عندی بمعتمد ... لأن علیا ع و فاطمة ع ما کان لیقع بینهما کلام یحتاج رسول الله ص إلى الإصلاح بینهما لأنه ع سید الوصیین و هی سیدة نساء العالمین مقتدیان بنبی الله ص فی حسن الخلق

 

ترجمه:  خبرى که گذشت نزد من مورد اعتماد نیست ... وجه عدم اعتمادم به این حدیث آن است که امیر المؤمنین و فاطمه سلام الله علیهما چنین نبوده که بینشان مشاجره واقع شود تا نیاز باشد که پیامبر بینشان اصلاح نماید و آنها را با هم آشتى دهد؛ زیرا امیر المؤمنین علی ع سرور و آقاى تمام اوصیاء و حضرت فاطمه سلام الله علیها بانو و بزرگ زنان عالم مى‏باشند و هر دو بزرگوار در حسن خُلق اقتداء به رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏کردند. (لذا ممکن نیست بین این دو معصوم  مشاجره و منازعه واقع شده باشد)

📚علل الشرائع، ج‏1، ص: 156

 

🔍 از کلام شیخ صدوق روشن میشود که صرف وجود روایتی در کتب حدیثی دلیل بر صحت آن نزد مولف نمیباشد، (هم چنان که شیخ مفید در کتاب المسائل السرویة، ص: 72 این نکته را در مورد آثار شیخ صدوق گفتهاست و یا خود شیخ صدوق این مطلب را در مورد دیگر مولفین در مقدمه کتاب من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص: 2 بیان داشته است.) و یا علمای دیگر مانند مرحوم کَشّی بسیاری از روایات کتاب رجال مشهور خود را نقد نموده، اما در موارد دیگری که انتظار می رفت، به گفته های مواضع دیگرش اکتفا نموده، و یا نقد ایشان به دست ما نرسیده است. از این روی، صرف نقل کردن این اخبار در کتب حدیث بسبب انگیزهای  مختلفی  است که وجود دارد؛ ازجمله:

 

- ذکر اخبار مورد اعتقاد جریان های مختلف حدیثی، مانند روایات رجال کشی

- ارائه راهکار برای نحوه حل تعارض های حدیثی؛ مانند بعضی از روایات تهذیب الأحکام شیخ طوسی

- الزام مخالفین شیعه با استناد به احادیثی که خودشان در مدح اهل بیت نقل نموده اند؛ مانند حدیثی که در رابطه علی و کنیز تقریر شد که در ان حدیث اکثر راویان از بزرگان و ثقات اهل تسنن میباشد اگرچه اشکالات این حدیث مانند بی صبری حضرت زهرا مورد قبول شیعه نیست؛ اما از اینکه مدح علی ع از زبان مخالفین شیعه شنیده شده، نویسنده ذکر آن را ترجیح داده است.

- و یا اینکه این گونه احادیث را مؤلف با وجود کاستی قرائنی که بدست او نرسیده بیان نموده؛ تا شاید آیندگان با رسیدن به قرائنی پی به صحت چنین احادیثی ببرند. و دلائلی دیگر که ذکر آن به طول می انجامد.